Κολλαγόνο. Μια προσεκτική και ψύχραιμη ματιά! Δρ Αχιλ. Ε. Γεωργιάδης. Ρευματολόγος. (myoskeletiko@gmail.com)
Ενα από τα συμπληρώματα διατροφής που κάνει εντυπωσιακές πωλήσεις στην Ελλάδα της κρίσης είναι το κολλαγόνο. Οι πληροφορίες λένε ότι μόνο ένα από τα κολλαγόνα που κυκλοφορούν κάνει τζίρο πάνω από τα 10 εκατομμύρια ευρώ τον χρόνο! Η επιτυχία του αυτή οφείλεται στην συστηματική διαφήμισή του στο ραδιόφωνο, την τηλεόραση, στα περιοδικά και άλλού, σαν φάρμακο που καταφέρνει να αναζωογονήσει τα πάντα, κυρίως όμως το μυοσκελετικό σύστημα. Επειδή στο συγκεκριμένο σύστημα είμαι μάλλον ειδικός, σύμφωνα με τον νόμο, είμαι υποχρεωμένος να ασχοληθώ με το συγκεκριμένο συμπλήρωμα και να αναζητήσω τις επιστημονικές βάσεις πάνω στις οποίες στηρίζονται.οι θαυμαστές ιδιότητες του φαρμάκου σύμφωνα με τους διαφημιστές του.
Το κολλαγόνο αποτελεί το 20-30% των πρωτεϊνών του σώματός μας, άρα είναι η πιο άφθονη πρωτεΐνη που διαθέτει ο οργανισμός μας. Ο λειτουργικός του ρόλος είναι απλός καθώς αποτελεί την βάση, τον καμβά, πάνω στον οποίο στηρίζονται όλα τα κύτταρα και οι δομικές ουσίες του οργανισμού. Το όνομά του προέρχεται από τη λέξη «κόλλα» και παραπέμπει εύκολα σε μια «συγκολλητική ουσία» που ενώνει πολλά δομικά στοιχεία ενός ιστού.
Υπάρχουν το λιγότερο 16 είδη κολλαγόνου, αλλά το 80 με 90% του σώματός μας αποτελείται από τα κολλαγόνα Ι, ΙΙ, ΙΙΙ. Το κολλαγόνο Ι είναι το ισχυρότερο και υπολογίζεται ότι η αντοχή του είναι ανάλογη προς στο ατσάλι, εάν υπολογισθεί γραμ/γραμ.
Τα κύτταρα που το παράγουν είναι βασικά οι ινοβλάστες, αλλά και πολλά άλλα κύτταρα αντίστοιχα με τον ιστό που μελετάμε. Στον αρθρικό χόνδρο για παράδειγμα το κολλαγόνο παράγεται από τα χονδροκύτταρα. Η παραγωγή του είναι σχηματικά πολύ απλή. Το χονδροκύτταρο συγκεντρώνει μέσα στο πρωτόπλασμά του τρία αμινοξέα την λυσίνη, την προλίνη και την γλυκίνη. Με την βοήθεια της βιταμίνης C, τα υδροξυλιώνει και μετά τα ενώνει το ένα μετά το άλλο και φτιάχνει τρεις μεγάλες αλυσίδες. Τις τρεις μεγάλες αλυσίδες αφού τις διαπλέξει σαν βόστρυχο (κοτσίδα) τις εκβάλλει στο περιβάλλον σαν μόρια κολλαγόνου τα οποία τελικά έχουν μέγεθος περίπου 300 nm. Πολλά μόρια κολλαγόνου ενώνονται το ένα πλάϊ στο άλλο και φτιάχουν τα ινίδια κολλαγόνου. Πολλά ινίδια κολλαγόνου ενώνονται το ένα πλάϊ στο άλλο και φτιάχνουν τις ίνες του κολλαγόνου. Πολλές ίνες του κολλαγόνου διαπλέκονται με διαφορετική διάταξη, ανάλογα τον ιστό, και αποτελούν την βάση πάνω στην οποία στηρίζονται όλα τα άλλα δομικά του στοιχεία. Στον αρθρικό χόνδρο τα κολλαγόνα ινίδια έχουν μορφή αψίδας, όπως αναλυτικά έχω περιγράψει αλλού.
Η παραγωγή του κολλαγόνου μπορεί να αυξηθεί με την τοπική δράση Laser και την χορήγηση βιταμίνης Α. Απαραίτητη όμως είναι η παρουσιά βιταμίνης C. Χωρίς την τελευταία δεν δημιουργείται κολλαγόνο και το άτομο πάσχει από την γνωστή ασθένεια των παλαιών ναυτικών, το σκορβούτο, που μπορεί να καταλήξει και σε θάνατο.
Η παραγωγή του κολλαγόνου μειώνεται με την αύξηση της ηλικίας και με άλλους εξωγενείς παράγοντες όπως είναι η έντονη και χρόνια ηλιακή ακτινοβολία, το κάπνισμα και η υπερκατανάλωση σάκχαρης.
Το κολλαγόνο χρησιμοποιείται σε επιθέματα στο δέρμα για την επούλωση πληγών και σε καλλυντικές αλοιφές. Δυστυχώς η άποψη ότι η όποια θετική δράση του εξασκείται διότι μπορεί να διαπεράσει το δέρμα δεν είναι σωστή γιατί το μόριό του είναι εξαιρετικά μεγάλο για να μπορέσει να εισέλθει μέσα σαυτό.
Οσον αφορά την οστεοαρθρίτιδα και τις άλλες μυοσκελετικές παθήσεις, έχουν δημοσιευθεί αρκετές κλινικές εργασίες, όσον αφορά την δράση του, που είναι είτε θετικές, είτε αρνητικές, είτε ουδέτερες, αλλά όλες καταλήγουν με την φράση «χρειάζονται ακόμη πολύ περισσότερες μελέτες για να επιβεβαιωθεί η δράση του».
Μερικές από αυτές είναι δημοσιευμένες σε αναγνωρισμένα διεθνή περιοδικά όπως αυτές των: 1) Henderson C.J., et al. 1999. 2) Moskowitz R.W. 2000. 3) Adam M. 1991. 4) Cazzola M., et al. 2000. 5) McKown K.,M., et al. 1999. 6) Wei W., et al. 2009 7) Crowley D.C., et al. 2009. 8. Benito-Ruiz P., et al. 2009. 9) McAlindon T.E., et al. 2011.
Από την εμπειρία μου οι κλασικές ερωτήσεις των συναδέλφων γιατρών σε όσες παρουσιάσεις έχω κάνει για το κολλαγόνο στα διάφορα συνέδρια μαζί με τις αντίστοιχες απαντήσεις είναι: Ερώτηση 1: Απορροφάται το κολλαγόνο από το γαστρεντερικό συστημα; Απάντηση: Και βέβαια απορροφάται! Το κολλαγόνο απορροφάται όπως κάθε άλλη πρωτεΐνη της τροφής. Διασπάται δηλαδή σε μικρότερα μόρια και απορροφάται όπως απορροφάται και το κρέας. Ερώτηση 2: Φθάνει στις αρθρώσεις; Απάντηση: Και βέβαια φθάνει στις αρθρώσεις και στον αρθρικό χόνδρο, όπως κάθε άλλη πρωτεϊνη της τροφής! Ερώτηση 3: Πως δρα στις αρθρώσεις, μήπως αναγεννά τα χονδροκύτταρα; Απάντηση: Ο μηχανισμός με τον οποίο το κολλαγόνο δρα στις αρθρώσεις είναι ακόμη άγνωστος. Αυτός που προτείνεται από το φυλλάδιο οδηγιών του είναι η αναγέννηση των χονδροκυττάρων. Το πρόβλημα είναι ότι αυτοί που τον προτείνουν ξεχνούν τα εξής: 1) Τα χονδροκύτταρα στην οστεοαρθρίτιδα πάσχουν και είναι αδύνατον να αναγεννηθούν από τους πιο ισχυρούς και ειδικούς παράγοντες ανάπυξης του σώματος, όπως είναι ο TGF β και η IGF 1, πως λοιπόν θα αναγεννηθούν από μια απλή πρωτεΐνη που αφθονεί ούτως ή άλλως στο σώμα και μπορεί κάποιος να την λάβει τρώγοντας απλώς κρέας; 2) Η οποιαδήποτε διέγερση πασχόντων χονδροκυττάρων στη χρόνια φάση της οστεοαρθρίτιδας, δεν οδηγεί πάντα στην δημιουργία φυσιολογικών δομικών στοιχείων αλλά μπορεί να οδηγήσει και στην παραγωγή τοξικών βλαπτικών ουσιών, όπως π.χ. οι μεταλλοπρωτεϊνάσες οι οποίες αντί να αναγεννήσουν να καταστρέψουν περισσότερο τον αρθρικό χόνδρο. Επομένως η χορήγηση κάποιας ουσίας που δρα στα χονδροκύτταρα με αμφίσημη δράση, δηλαδή μπορεί να κάνει και καλό και κακό στις αρθρώσεις, δεν νομίζουμε ότι θα πρέπει «ελαφριά τη καρδία» να συστήνεται στους ήδη ταλαιπωρημένους ασθενείς μας. Γι αυτούς που αναζητούν συμπληρώματα διατροφής για την θεραπεία της οστεοαρθρίτιδας, έχουμε ήδη προτείνει πολλά τους τελευταίους μήνες από τον ιστότοπο www.myoskeletiko.com!
Βιβλιογραφία
1) Henderson C.J., et al. Diets, dietary supplements and nutritional therapies in rheumatic diseases. Rheumatic Disease Clinics of North America 1999; 25(4):937–68.
2) Moskowitz R.W. . Role of collagen hydrolysate in bone and joint disease. Seminars in Arthritis & Rheumatism 2000; 30(2):87–99.
3) Adam M. Therapie der osteoarthrose welche wirkung haben gelatineparaprate? Therapiewoche 1991;41:2456–61 [Article in German].
4) Cazzola M., et al. Oral type II collagen in the treatment of rheumatoid arthritis. A 6-month double-blind placebo controlled study. Clinical and Experimental Rheumatology 2000; 18(5):57–77.
5) McKown K.,M., et al. Lack of efficacy of oral bovine type II collagen added to existing therapy in rheumatoid arthritis. Arthritis & Rheumatology 1999; 42(6):1204–08.
6) Wei W., et al. A multi-center double-blind, randomised, controlled phase III clinical trial of chicken type II collagen in rheumatoid arthritis. Arthritis Research and Therapy 2009; 11:R180.
7) Crowley D.C., et al. Crowley D.C., et al. Safety and efficacy of undenatured type II collagen in the treatment of osteoarthritis of the knee: a clinical trial. International Journal of Medical Sciences 2009; 6(6):312–21.
8. Benito-Ruiz P., et al. Benito-Ruiz P., et al. A randomised controlled trial on the efficacy and safety of a food ingredient, collagen hydrolysate, for improving joint comfort. International Journal of Food Sciences and Nutrition 2009; 60 (S2):99.
9) McAlindon T.E., et al. Change in knee osteoarthritis cartilage detected by delayed gadolinium enhanced magnetic resonance imaging following treatment with collagen hydrolysate: a pilot randomised controlled trial. Osteoarthritis and Cartilage 2011; 19:399–405.